«Անտարես» հրատարակչությունը «Օտար գիր» մատենաշարով լույս է ընծայել Ահմեդ Ումիթի «Ստամբուլի հուշը» վեպը, որի մասին զրուցել ենք հրատարակչության գլխավոր խմբագիր Արքմենիկ Նիկողոսյանի եւ վեպի թարգմանիչ Արփի Աթաբեկյանի հետ:

-Որպես կանոն, թուրք հեղինակներին թարգմանում եւ ներկայացնում ենք, երբ կա անդրադարձ Ցեղասպանության թեմային: Իսկ «Ստամբուլի հուշը» դետեկտիվ վեպ է:

Արքմենիկ Նիկողոսյան - Վերջին տարիներին հայկական թարգմանչական դաշտին շատ բնորոշ է անընդհատ փնտրել գրքեր, որոնց մեջ կա Եղեռնի թեմա, հայկականություն: Չէի ասի, թե մենք ամբողջությամբ խուսափել ենք դրանից, բայց փորձում ենք հաղթահարել այդ կարծրատիպը, ներկայացնել տվյալ ժողովրդի գրականությունը, այս պարագայում`թուրք գրականությունը, որը վերջին տարիներին ավելի շատ կապվում է Օրհան Փամուքի անվան հետ: Կարծում եմ` հետաքրքիր է տեսնել, թե աշխարհին Նոբելյան մրցանակակիր տված ժողովուրդն ուրիշ ինչ գրական դրսեւորումներ ունի:

Արքմենիկ Նիկողոսյանը

Լուսանկարը` Մեդիամաքս

Արփի Աթաբեկյան - Ցեղասպանության թեման թուրքական գրականության մեջ շատ կարեւոր է, բայց  խորհուրդ կտայի, որ մեր ընթերցողը տեսներ նաեւ այն մյուս բոլոր թեմաները, որոնց անդրադառնում են թուրք գրողները: Նրանցից շատերը (ովքեր արդեն թարգմանվել են եւ հասանելի են հայերենով) ներկայացնում են Թուրքիայում եւ թուրքական հասարակության մեջ առկա արդի խնդիրները, որոնց մասին իմանալը կարեւոր եւ հետաքրքիր է նաեւ մեզ համար:

-Ինչո՞վ է առանձնանում Ահմեդ Ումիթի վեպը եւ ի՞նչ կարող է ասել այն հայ ընթերցողին:

Արքմենիկ Նիկողոսյան - Ահմեդ Ումիթն այսօր Թուրքիայի ամենամեծ պահանջարկ ունեցող հեղինակներից է: Նրա վեպը հետաքրքիր, քնարական դետեկտիվ է, որտեղ կա պատմական անդրադարձ Ստամբուլին`Կոստանդնուպոլսին: Գրողի կարծիքով` թուրքերի կողմից Կոստանդնուպոլսի գրավումն այդքան էլ ճիշտ չէր, որովհետեւ աղավաղեցին այդ պատմական, մեծ, հրաշալի քաղաքի դեմքը` թե մշակութաբանորեն, թե ճարտարապետական տեսանկյունից: Եվ այսօր էլ օլիգարխները, տարբեր ոլորտներում ազդեցություն ունեցող մարդիկ, շարունակում են աղավաղել քաղաքի դեմքը, քանդում են պատմական հուշարձաններն ու դրանց փոխարեն կառուցում հյուրանոցներ, խաղատներ, ճիշտ այն, ինչ կատարվում է Երեւանում: Վեպում Ստամբուլի պատմական հուշարձանների մոտ գտնում են սպանված մարդկանց`ափի մեջ բյուզանդական ժամանակաշրջանի որեւէ դրամ պահած: Այս վեպը յուրօրինակ զգուշացում, «մեսիջ» է ոչ միայն այն մարդկանց, որոնք քանդում են Ստամբուլը, այլեւ նրանց, որ ավերում են մեր քաղաքը: Վեպը մի փոքր ձգձգված է, որն այդքան էլ բնորոշ չէ դետեկտիվ ժանրին, բայց տպավորիչ, ցնցող վերջաբան ունի:

Ահմեդ Ումիթի «Ստամբուլի հուշը» վեպը

Լուսանկարը` «Անտարես»

Արփի Աթաբեկյան - Ես դետեկտիվ վեպի մեծ սիրահար չեմ, բայց այս վեպի սյուժեն, զարգացումը ինձ շատ դուր եկավ: Իրականում շատ ինտելեկտուալ կառուցվածքով վեպ է: Ակնհայտորեն գրողը պատմական լուրջ ուսումնասիրություն է արել նախքան վեպը գրելը: Գրողը չի մոռացել նաեւ անդրադառնալ մարդկային պարզ ճշմարտություններին, ինչպիսիք են ընկերությունը, ընտանիքը, քաղաքը, որի հետ դեռ հուշեր ունի կապված: Կարծում եմ, գիրքը ընթերցողի մոտ մտորումներ կառաջացնի իրենց հարազատ քաղաքի հետ կապված, նաեւ՝ Ստամբուլի պատմական վայրեր այցելու մեծ ցանկություն:

Արքմենիկ Նիկողոսյան - Վեպի պատմական, քնարական հատվածները բացահայտում են Ահմեդ Ումիթի քաջատեղյակությանը պատմությանը, պատմության զարգացման տրամաբանությանը, այսօրի եւ անցյալի հարաբերակցությանը: Ես բազմաթիվ թուրք հեղինակների եմ կարդացել, այդ թվում` Փամուքի, Շաֆաքի հայտնի վեպերը, որոնք թվում է, թե հայանպաստ են, սակայն, առաջին դեպքն է, որտեղ չկա բարդույթ կապված թուրք ժողովրդի պատմական անցյալի հետ, երբ փորձում են ներկայացնել, թե թուրքերը հին ժողովուրդ են, բացառիկ մշակույթ կրող  եւ այլն: Դեռ հակառակն է: Չկա նաեւ թուրք հեղինակներին բնորոշ թաքնված ագրեսիա, թունավոր ակնարկներ: Պարզ վեպ է, որտեղ մենք տեսնում ենք այն, ինչ սովորաբար չենք տեսնում` սովորական թուրքին, ով աշխարհաքաղաքական իրադարձությունների մեջ նաեւ իր սեփական տեղային խնդիրներն ունի, որոնք հաճախ նույնքան մարդկայնորեն հուզիչ են, ողբերգական, կարեկցանք առաջացնող, որքան աշխարհի ցանկացած մարդու, այդ թվում հայ մարդու խնդիրները: Իմ կարծիքով՝ աշխարհաքաղաքական շատ խնդիրներ լուծվում են մշակութային նման երկխոսությունների միջոցով:

- Գրականությանը ծանոթանալը յուրատեսակ մշակութային երկխոսություն է: Կարծում եք, իսկապե՞ս կա նման երկխոսություն Հայաստանի եւ Թուրքիայի միջեւ, եւ ի՞նչ է տալիս այն կողմերին:

Արփի Աթաբեկյան - Անշուշտ, գրականությունը մշակութային երկխոսության, երևի թե, լավագույն միջոցն է, հավանաբար երաժշտությունից հետո: Երկխոսություն կա քաղաքացիական հասարակության, քաղաքական ակտիվիստների, գիտնականների միջեւ: Կարծում եմ վերջերս այդ երկխոսությունը դանդաղ տարածվում է նաեւ գրական դաշտի վրա: Թարգմանվում են գրքեր, մարդիկ երկու կողմից էլ ծանոթանում են միմյանց գրականությանը, սիրում են, հետաքրքրվում: Դա էլ ծանոթանալու, դանդաղ քայլերով մոտենալու մի միջոց է, եւ այն իրոք տալիս է իր արդյունքները:

Արփի Աթաբեկյանը

Լուսանկարը` Ս. Աթաբեկյանի արխիվից

Արքմենիկ Նիկողոսյան - Մշակութային երկխոսությունը պետք է միակողմանի չլինի: Մենք քայլը կատարել ենք, տարեկան գոնե մեկ-երկու հեղինակ թարգմանում ենք: Իրենք սովորաբար դասականների են թարգմանում եւ տպագրում` Զապել Եսայան, Գրիգոր Զոհրապ, Երվանդ Օտյան: Շատ կարեւոր է, որ այս տարի Թուրքիայում տպագրվեց նաեւ ժամանակակից գրող Հովհաննես Թեքգյոզյանի վեպը, վստահ եմ, որ դրան այլ գրքեր էլ կհետեւեն:

- Վեպում Թոփքափի թանգարանի տնօրենը ոստիկանի «Բյուզանդիոնի հիմնադիրները թուրքե՞րն են» հարցին ի պատասխան ասում է, որ  խոսքը երկու հազար յոթ հարյուր տարվա դեպքերի մասին է, այդ ժամանակ իրենց պապերը դեռ Միջին Ասիայի տափաստաններում ձիավարում էին: Խոստովանության նման է հնչում այդ հատվածը, ու նաեւ հասկանում ես, որ շատերը, թուրք ոստիկանների օրինակով, ոչ միայն հունական, հռոմեական, այլեւ օսմանյան շրջան մասին ոչինչ չգիտեն: Նույն հաջողությամբ կարող են գրեթե ոչինչ չիմանալ Եղեռնի մասին, մանավանդ որ պատմագրությունը կեղծվում է:

Արփի Աթաբեկյան - Այո', իրականում ճիշտ տպավորություն է, գրքում գրողը Նեւզաթի միջոցով փորձում է ավելի երիտասարդ կամ ավելի պակաս գիտակ մարդկանց ինչ-որ ձեւով պատմել Ստամբուլի կամ Թուրքիայի պատմությունից դրվագներ եւ անընդհատ շեշտում է, որ մարդիկ չգիտեն` որտեղ են ապրում: Մի քանի տեղ գրքում (մյուս վեպերում նույնպես) Ումիթը նշում է հայերից, հույներից մնացած տների մասին: Կարծում եմ` նա դրանով ցանկացել է եւ բավական հաջող կերպով կարողացել է նաեւ քննադատել Թուրքիայի ներկա եւ նախկին պետական քաղաքականությունը:

Արմինե Սարգսյան