«Զանգակ» հրատարակչությունը Անուշ Սեդրակյանի թարգմանությամբ լույս է ընծայել Խալեդ Հոսեյնիի «Եվ արձագանքեցին լեռները» (And the Mountains Echoed ) վեպը: Աֆղանական ծագմամբ ամերիկացի գրող Խալեդ Հոսեյնիին միջազգային ճանաչում է բերել 2003-ին լույս ընծայած «Քամու ետեւից վազողները» վեպը, որի հիման վրա 2007-ին ռեժիսոր Մարկ Ֆոստերը նկարահանել է համանուն ֆիլմը:

Ներգաղթյալի դասական ճանապարհ անցնող Հոսեյնին կայացել է նախ որպես բժիշկ: Գրողը նաեւ ՄԱԿ-ի փախստականների հարցերով գերագույն հանձնակատարի ներկայացուցիչ է: Նրա ստեղծած «Խալեդ Հոսեյնի» հիմնադրամը ապաստան է տրամադրում Աֆղանստանի գաղթական ընտանիքներին, իրականացնում է մարդասիրական, կրթական եւ առողջապահական ծրագրեր։ 

«Եվ արձագանքեցին լեռները»  համաշխարհային բեսթսելլեր է, լույս է ընծայվել բազմաթիվ լեզուներով: Վեպի հիմքում աֆղանական ընտանիքների պատմությունն է: Մեզ հետ զրույցում Անուշ Սեդրակյանն նշեց, որ վեպում շոշափվող բազմաթիվ խնդիրներ բնորոշ են նաեւ մեր հասարակությանը:

- Մեծ ընդհանրության կա մեր եւ իրենց միջեւ, հենց այն առումով, որ գենետիկ հիշողությունը մենք մեր արյան մեջ ենք կրում: Դա, մի տեսակ, գենետիկ հիշողության ողբերգությունն է, որ ուզես թե չուզես, սպրդում է նույնիսկ լուսավոր եւ ուրախ էպիզոդներում: Երբ փոքրիկ Փարիին որդեգրում են` ավելի լավ  կյանք ապրելու հնարավորություն ընձեռելով, միեւնույն է, այդ որդեգրումից ծավալվում է դրամա: 

Փարիզում թվում է մարդիկ ապրում են երջանիկ, այստեղ էլ ծավալվում են ներընտանեկան, ներանձնական դրամաներ: «Եվ արձագանքեցին լեռները» վեպում մենք անընդհատ բախվում ենք մարդու ներհուն ողբերգականության խնդրին, ու այդ ներուն ողբերգականության մեջ, միեւնույն է, կա մի անծայրածիր խաղաղություն: Դա արեւելյան պատմության առանձնահատկությունն է, որովհետեւ թե' արեւելյան փիլիսոփայությունը, թե' արեւելյան նյութի մատուցման ձեւն իր մեջ կրում է հենց այդ փիլիսոփայական համակերպումը:

Անուշ Սեդրակյանը

Լուսանկարը՝ անձնական արխիվից

Մենք էլ ունենք այդ հատկանիշը, երբեմն ասում ենք` հայկական ֆատալիզմ, բայց պարզվում է, որ դա ոչ միայն հայկական, ընդհանուր` արեւելյան ֆատալիզմն է,  կյանքի հոսքին չհակառակվելու, բայց, միեւնույն ժամանակ, այդ հոսքի ողբերգականությունը ապրելու միտումը:

 -Ի՞նչ կասեք վեպի  գեղարվեստական ու կառուցվածքային առանձնահատկությունների մասին:

- Վեպի առանձնահատկությունը, նախ եւ առաջ, ոչ թե սյուժետային եւ բովանդակային է, այլ ոճական: Նկարագրական վեպը որպես կանոն, իրականությունը պատկերող վեպն է, իսկ սա իրականության հետ հոսող վեպն է: Սա շարժում է ժամանակի մեջ, ու այդ շարժումը տեսնում ենք տարբեր ասպեկտներից: Որովհետեւ հերոսները փոխվում են, եւ փոխվում է այդ շարժման տեմպը, վեկտորը, աշխարհագրությունը, բայց չի փոխվում պատմության ընթացքը: Այդ պատմության խոսքի տեմպը մնում է նույնը բոլոր երեւույթների նկարագրության ժամանակ, բոլոր էպիզոդներում:

-Կարծիք կա, որ տեղական թեմաները համընդհանուր ուշադրության չեն արժանանում: Մինչդեռ «Եվ արձագանքեցին լեռները»  համաշխարհային հնչողություն ունի: Գուցե վեպի համբավը պայմանավորված է նաեւ այն հանգամանքով, որ հեղինակը ապրում է ԱՄՆ-ում, վեպը գրված է անգլերենով:

-Իհարկե, դա նշանակություն ունի, բայց վեպի արժեքը հենց նրա բացառիկ տեղական կոլորիտի մեջ է, եւ այս պարագայում անգլերենն ուղղակի գործիք է, որ այդ կոլորիտը հասանելի է դարձնում ավելի լայն զանգվածներին: Ասել, թե հասարակությունը չի սիրում եւ չի ընդունում տեղական խնդիրներ, ինչ-որ առումով գուցե ակտուալ էր հիսուն տարի առաջ:

Հիմա մենք ապրում ենք պոստմոդեռնիզմի ժամանակաշրջանում, եւ մանավանդ զարգացած երկրներում պոստմոդեռնիզմը դարձնում է ակտուալ այն ամենն, ինչի վրա բեւեռված է մեր ուշադրությունը: Այսինքն` այսուհետ ոչ թե մենք փնտրում ենք այն, ինչ ակտուալ է, այլ ինչին  մենք ուշադրություն ենք դարձնում, այդ պահին այն դառնում է  ակտուալ: Այս համատեքստում Հոսեյնիի վեպը ուշադրության կենտրոնում է, գնահատված, գնված եւ արժանացել է լավագույն արձագանքների:

Արձագանքներին ես ծանոթացել եմ թարգմանության կեսից: Ես կթարգմանեի այդ վեպը, եթե անգամ լինեի առաջին ընթերցողը:

- Հոսեյնին ապրում է ԱՄՆ-ում, բայց իր երկրի պատմությունից ու արմատներից կարծես չի հեռացել: Բոլոր դեպքերում` սա ներսի՞, թե՞ դրսի հայացք է:

-Մենք Ուիլյամ Սարոյանի նախադեպն ունենք: Դա ամերիկյան օտարածին գրողների ինքնության խնդիրն է: Մարդիկ, որոնք գալիս են այլ երկրից` կրելով այդ երկրի պատմական հիշողությունը, դառնում են մաս մեկ այլ երկրի, որ նրանց տվել է զարգանալու, աճելու  հնարավորություն: Իրենք մոլորվում են երկու ինքնությունների սահմանագծում եւ երկար ժամանակ մտածում են` որ ինքնությունն ընտրել:  Այս պայքարը  զգացվում է նաեւ վեպի հերոսուհիներից մեկի ճակատագրում:  Բայց, միեւնույն ժամանակ, հասկանալի է դառնում, որ հնարավոր չէ բացառել մի ինքությունն ու կառչել մյուսից: Դրանք երկուսն էլ լինելու են այդ մարդու մեջ, պայքարելու են, երբեմն բերելու են դրամայի, երբեմն էլ` ստեղծագործական պոռթկման, ինչպես որ եղավ Հոսեյնիի, Սարոյանի պարագայում:

- Աֆղանստանում ինչպե՞ս է ընդունվում Հոսեյնին:

-Կարծում եմ` ոչ միանշանակ:  Մի կողմից, իհարկե, կա ազգային հպարտություն, բայց մյուս կողմից` այս մարդը խախտել է մուսուլմանական կանոնակարգը: Որովհետեւ գաղտնիքները չպետք է բացահայտվեն փակ հասարակությունների մեջ: Բայց սա 21-րդ դարն է, գաղտնիք չկա, փակ սահման չկա:

-Երբ սպանության հետեւում սովորական, գրեթե առօրեական մի պատմություն է, այդ առօրեականությունը սպանությունը դարձնում է ավելի սահմռկեցուցիչ: Քանի որ (ինչպես վեպում է  նշվում) չէին կարող այն բարդել Թալիբանի, Ալ Քաիդայի, Բեն Լադենի կամ Ջորջ Բուշի եւ տեռորիզմի դեմ նրա հռչակած պատերազմի  վրա: Այսպիսով, գրողի քննադատության կիզակետում աշխարհաքաղաքակա՞ն հարցերն են,  սովորական աֆղանցու ողբերգությո՞ւնը,  թե՞ մարդու սրտում բուն դրած չարությունը:

-Ամբողջ խնդիրը հենց դա է` ընտրել տեղայնակա՞ն ազգասիրությունը, թե՞մարդասիրությունը: Չի կարող մարդ լինել ազգասեր, եթե մարդասեր չէ: Գրականության առաջին թեման մարդն է, հետո արդեն մարդուն կցվող բոլոր ատրիբուտները` հասարակություն, կրոն, կարիերա, անձնական կյանք եւ այլն: Գրականության օբյեկտն ու սուբյեկտը միաժամանակ մարդն է, ու շահում է այն գրողը, որ կարողանում է կենտրոնանալ հենց մարդկային առանձնահատկության վրա:

Խալեդ Հոսեյնին

- Ի՞նչ կասեք գրականության դերի մասին: Բացի իրականությունը ներկայացնելուց, այն կարո՞ղ է վերափոխել մարդուն, ավելի լավը դարձնել կյանքը:

 -Ոչ միայն այս վեպը, յուրաքանչյուր գիրք, որ դառնում է քոնը, վերափոխում է քեզ: Էլիոթն ասում է, որ գրականության եւ մշակույթի գիտակ յուրաքանչուր ոք իր գիտելիքին ավելացնում է բոլոր դարերի գիտելիքները: Մենք ի բնե կոչված ենք ամբարել մեր մեջ եւ վերարտադրել նախորդ դարերի գիտելիքներն ու դրանց նաեւ գումարել մերը: Այո, այս վեպը «գումարում» է, ու ոչ միայն այս վեպը, այլ բազմաթիվ լավ վեպեր, որոնք ստեղծվել են ու դեռ կստեղծվեն:

- Թարգմանության ընթացքի մասին ի՞նչ կասեք:

-Հաճույքով եմ թարգմանել: Ե'վ որպես գրականության մասնագետ, ե'ւ ստեղծագործող մարդ, առաջին իսկ պահից որսացի այն ներքին երաժշտությունը, որ հնչում է վեպում: Իմ գերխնդիրն էր այդ երաժշտությունը չկոտրել, չբեկանել: Եթե համեմատեք հայերեն եւ անգլերեն տեքստերը, կտեսնեք, որ ներքին հնչողությունը պահպանված է լիակատար:

- Ինչո՞վ է պայմանավորված վեպի ընտրությունը:  Հոսեյնիի մյուս վեպերը նո՞ւյնպես կներկայացվեն հայ ընթերցողին:

- Գրականությունն անսպառ է, եւ բազմաթիվ այսպիսի հրաշալի հեղինակներ կան, որ գոնե մեկ վեպի պարագծում պետք է հասանելի լինեն ընթերցողին: Նման օրինակներով մարդիկ ծանոթանում են հեղինակին, միջավայրին, խնդրին: Հետո իրենք էլ կփնտրն, կգտնեն: Կարեւոր է նաեւ դա` գիտելիք տարածելը: Ինչ վերաբերում է ընտրությանը, վեպն ընտրել է հրատարակչությունը, եւ ես ուզում եմ գովեստի խոսքեր հղել լավ գրական ճաշակի համար: Ասեմ նաեւ, որ Հոսեյնի այս վեպում  դրամատիկ բոլոր պահերով հանդերձ` ճառագող լավատեսութուն կա:

Արմինե Սարգսյան