Մեդիամաքսի բացառիկ հարցազրույցը Հայաստանում իր առաքելությունն ավարտող Միացյալ Թագավորության արտակարգ եւ լիազոր դեսպան Քեթրին Լիչի հետ

- Տիկին դեսպան, 2012 թ. հունվարից Դուք եւ ձեր ամուսին Ջոնաթան Էյվսը համատեղության կարգով  սկսեցիք աշխատել Հայաստանում ՝ որպես Միացյալ Թագավորության թիմ դեսպաններ: Դուք փոխարինում էիք միմյանց  յուրաքանչյուր չորս ամիսը մեկ:  Ինչպիսի՞ փորձ էր սա ձեզ համար եւ որքանո՞վ էր արդյունավետ  աշխատանքի այս ձեւաչափը:

- Կարող եմ ազնվորեն ասել, որ նախկինում մենք նման ձեւաչափով երբեւէ չէինք աշխատել: Մենք երկուսս էլ վստահ չէինք, թե ինչպես այս տարբերակը կաշխատի, բայց իրականում երկուսս էլ մեծ հաճույքով կատարեցինք մեր առաքելությունը եւ զգացինք, որ նոր գաղափարներով, նոր ավյունով յուրաքանչյուր չորս ամիսը մեկ միմյանց փոխարինելը շատ բան տվեց նաեւ դեսպանության աշխատանքին: Ես կասեի, որ դա ինչ-որ իմաստով առողջ մրցակցություն էր մեզ համար: Հուսով եմ՝ մենք կարողացանք ցույց տալ, որ աշխատանքի այս ձեւաչափը կարող է կենսունակ լինել եւ ունենալ որոշակի առավելություններ: Մենք երկուսս էլ աշխատանքում ներդրեցինք մեր փորձառությունը, մեր ուժեղ կողմերը: Նաեւ շատ երախտապարտ ենք Հայաստանի կառավարությանը, արտաքին գործերի նախարարությանը՝ թիմ դեսպաններ ձեւաչափն ընդունելու հարցում բավականաչափ լայնախոհ լինելու համար:  

-  Մեկ առիթով դուք նշել էիք, որ ձեզ հաջողվեց 2013 թվականը դարձնել լավագույն տարին Հայաստանի եւ ՄԹ-ի միջեւ հարաբերությունների համար: Ի՞նչ նկատի ունեիք: Ինչպե՞ս կբնորոշեք մեր երկրների հարաբերությունների ներկայիս մակարդակը:

- Երբ նայում ես անցած երեք եւ կես տարիներին, դժվար է առանձնացնել մեկ տարին, բայց կարող եմ ասել, որ այս տարիների ընթացքում մենք բազմաթիվ նվաճումներ արձանագրեցինք, մասնավորապես, քաղաքական մակարդակի վրա: Կարծում եմ՝ մենք իրոք կարողացանք ակտիվացնել եւ խորացնել մեր քաղաքական հարաբերությունները:

Քեթրին Լիչը

Լուսանկարը` Մեդիամաքս

Անցնող երեք եւ կես տարիների ընթացքում երկու անգամ Հայաստան ժամանեց ՄԹ Եվրոպայի հարցերով նախարար Դեվիդ Լիդինգթոնը, ՀՀ ԱԳ նախարար Էդվարդ Նալբանդյանը Լոնդոնում հանդիպեց մեր արտաքին գործերի նախարարի հետ: 

Հայաստան այցելեցին մեր ԱԳՆ-ի եւ պաշտպանության նախարարության բարձրաստիճան պաշտոնյաներ: Այդ ընթացքում կազմակերպվեցին ՄԹ խորհրդարանի պատվիրակության երեք այցելությունները Հայաստան եւ մեկ խորհրդարանական այցելություն Հայաստանի Ազգային ժողովից դեպի ՄԹ: Մեր հարաբերություններում նկատվեց իրական աշխուժացում: Այժմ մենք ավելի մեծ ջանքեր ենք ներդնում հայ-բրիտանական գործարար կապերը խրախուսելու համար: Մենք արդեն ունենք առեւտրի գծով ներկայացուցիչ եւ իսկապես փորձում ենք բրիտանական բիզնեսի ուշադրությունը հրավիրել Հայաստանի վրա: Յուրաքանչյուր տարի մենք փորձում ենք խրախուսել հայ-բրիտանական գործարար կապերը: Մենք փորձել ենք ստեղծարար մոտեցում կիրառել՝ մեր գաղափարներն առաջ տանելու համար: Օրինակ, խրախուսեցինք Հայաստանում պատասխանատու հանքարդյունաբերություն զարգացնելու հայեցակարգը, ինչպես նաեւ ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի 1325՝ կանանց, խաղաղության եւ անվտանգության վերաբերյալ բանաձեւի իրականացումը: Մենք ակնկալում ենք այս տարի եւս շարունակել աշխատանքը ՀՀ պաշտպանության նախարարության հետ՝ սատարելու եւ ընդլայնելու կանանց ներգրավվածությունը ՀՀ զինված ուժերում:

Ես հպարտ եմ, որ անցած երեք տարիների ընթացքում մեր դեսպանությունը Երեւանում ՆԱՏՕ-ի կոնտակտային դեսպանությունն էր եւ աջակցում էր Հայաստանի գործընկերությանը ՆԱՏՕ-ի հետ:

Եվ իհարկե, ցանկանում եմ նշել իմ կողմից շատ սիրված նախագծերից մեկի մասին, որն իրականում գործարկվել է Հայաստանում Բրիտանական խորհրդի կողմից, բայց աջակցություն է ստացել մեր դեսպանության կողմից: Դա «Առանց սահմանների» պարային ծրագիրն է, որը ներառում էր նաեւ սահմանափակ ֆիզիկական կարողություններ ունեցող արտիստների: Այս ծրագիրն անցյալ տարի ֆանտաստիկ ներկայացում կազմակերպեց Երեւանի Փոքր թատրոնում, եւ նույն խումբն այս տարի բրիտանացի պարուսույցների հետ աշխատում է նոր ներկայացման վրա: Նրանք տարածում են այն ուղերձը, որ հաշմանդամությունը խոչընդոտ չէ նվաճումների հասնելու համար: 

- Տիկին դեսպան, Հայաստանում շատ բացասական ընդունվեց այն փաստը, որ Ուելսի արքայազն Չարլզն այս տարի ապրիլին մասնակցեց Թուրքիայում Գալիպոլիի ճակատամարտի 100-ամյակի նվիրված տոնակատարությանը, մինչդեռ  ապրիլի 24-ին՝ Հայոց Ցեղասպանության 100-ամյակին նվիրված պաշտոնական միջոցառմանը Մեծ Բրիտանիան ներկայացված էր ընդամենը hայ-բրիտանական խորհրդարանական խմբի ղեկավարի մակարդակով:  Ըստ ձեզ, ի՞նչ քայլեր կարող է ձեռնարկել Միացյալ Թագավորությունն այս բացասական տպավորությունը վերացնելու համար:

-Գիտեմ, թե դա որքան ցավալի է եղել, եւ թե ինչ զգացողություններ ունեին մարդիկ Հայաստանում այս երկու միջոցառումների այսպես կոչված «բախումից»: Դա բնավ այն չէր, ինչ մենք կցանկանայինք, քանի որ երկու միջոցառումներն էլ՝ 100-ամյակի միջոցառումները Երեւանում եւ Գալիպոլիի հիշատակումը, չափազանց կարեւոր էին մարդկանց համար հասկանալու Առաջին աշխարհամարտի պատմության տարբեր, սարսափելի կողմերը: Երեւանում հիշատակվում էր Առաջին աշխարհամարտի ամենակործանարար մարդկային ողբերգությունը, ավելի քան մեկ միլիոն հայերի մահը:

Քեթրին Լիչը

Լուսանկարը` Մեդիամաքս

ՄԹ-ի համար Գալիպոլիի ճակատամարտն Առաջին աշխարհամարտի առանցքային մարտերից մեկն է, պատերազմի ողջ սարսափի խորհրդանիշներից մեկը: Այն մի զարհուրելի արշավանք էր, որում կռվեցին դաշնակից երկրների կես միլին զինվորներ, շուրջ 250 հազար զինվոր սպանվեց եւ վիրավորվեց, տասնյակ հազարավոր բրիտանացի եւ այլ ազգի զինվորներ սպանվեցին: Այս իմաստով, մեզ համար կարեւոր էր այս տարելիցին անդրադառնալ պատշաճ կերպով, եւ արքայազն Չարլզի համար կարեւոր էր հանդիպել զոհված զինվորների ժառանգների հետ:

Սակայն մեզ համար չափազանց կարեւոր էր մասնակցել նաեւ հարյուրամյակի միջոցառումներին Երեւանում: Ես կարծում եմ, որ բրիտանա-հայկական խորհրդարանական բարեկամական խմբի նախագահ, ՄԹ խորհրդարանի պատգամավոր (Պահպանողական) Ջոն Ուիթինգդեյլը, ով ներկայումս նշանակվել է մշակույթի, ԶԼՄ-ի եւ սպորտի հարցերով նախարար, շատ հպարտ էր այստեղ ներկայացնելու բրիտանական կառավարությունը: Այս տարվա ընթացքում նախատեսված մյուս միջոցառումները, մասնավորապես, հոկտեմբերին Լոնդոնի Վեսթմինստերյան աբբայությունում ՄԹ-ում Հայաստանի դեսպանատան կողմից կազմակերպվելիք ոգեկոչման արարողությունը, եւս մեկ անգամ կփաստեն 100-ամյակի կարեւորությունը ՄԹ-ի համար:        

-  Դուք Հայաստանում էիք մեր երկրի համար բավական կարեւոր եւ բարդ ժամանակաշրջանում,  երբ բանակցվում էր ԵՄ-ի հետ Ասոցացման համաձայնագիրը, որից հետո Հայաստանը որոշեց միանալ ԵՏՄ-ին: Ավելի վաղ՝ Հայաստանի Ամերիկյան համալսարանի ուսանողների հետ հանդիպման ժամանակ Դուք նշել էիք, որ դա անակնկալ որոշում էր ԵՄ-ի համար եւ հավելել էիք, որ պետք է փորձել հաղթահարել ստեղծված իրավիճակը: Արեւելյան գործընկերության Ռիգայի գագաթնաժողովից հետո ինչպե՞ս եք պատկերացնում ՀՀ-ԵՄ հարաբերությունների ապագան:  

- Կարծում եմ, այժմ մենք լավ հանգրվանում ենք: Ռիգայում կայացած գագաթնաժողովը վերահաստատեց մեր պատրաստակամությունը` սկսելու բանակցությունները նոր համաձայնագրի շուրջ, որը մեծապես հիմնված է լինելու Ասոցացման համաձայնագրով արդեն արված աշխատանքի վրա: Այդ աշխատանքը կորսված չէ: Մենք շատ բաներ կվերցնենք այդտեղից նոր համաձայնագրի համար: Ես դրականորեն զարմացած եմ, թե որքան վճռական է Հայաստանի կառավարությունն այս աշխատանքն առաջ տանելու հարցում: Մենք՝ ԵՄ-ն, կարող ենք պարզապես առաջարկել: Մենք չեն կարող որեւէ բան պարտադրել, մենք կարող ենք միայն առաջարկել հնարավորություններ: Հայաստանի կառավարությունն է որոշողը, թե  մեր առաջակներից ինչը կարող է օգտակար եւ արդիական լինել: Անցնող տարվա ընթացքում ՀՀ կառավարությունը ծանոթանում էր ԵՏՄ-ի առջեւ իր ստանձնած պարտավորություններին եւ նրան, թե ինչ մենք կարող ենք առաջարկել՝ աջակցելու երկրում բարեփոխումների ընթացքին՝ կիրառելով հասանելի միջոցները: Կարծում եմ, որ երկու կողմերն էլ պատրաստ են ստանձնել եւ առաջ տանել այս աշխատանքը: Ես լավատեսորեն են տրամադրված: Բոլորս խորը շունչ քաշելու եւ շատ դրական ոգով աշխատանքը վերսկսելու հնարավորություն ունեցանք:    

- Էլեկտրաէներգիայի սակագնի թանկացման դեմ Երեւանում տեղի ունեցած բողոքի ցույցերից հետո հաճախ են խոսում Հայաստանում քաղաքացիական հասարակության նոր սերնդի ի հայտ գալու մասին:  Համաձա՞յն եք այս բնորոշման հետ:   

Քեթրին Լիչը

Լուսանկարը` Մեդիամաքս

-Որոշ իմաստով կարելի է ասել, որ այս սերունդը հասունացավ քաղաքացիական ակտիվիզմի տարբեր շարժումներից, որոնց մենք ականատես եղանք վերջին մի քանի տարիների ընթացքում՝ «100 դրամի» շարժումը, կենսաթոշակային համակարգի բարեփոխումների դեմ ցույցերը: Կարծում եմ՝ առաջին անգամ էր, որ այսքան մեծ թվով երիտասարդներ ներգրավվեցին, մասնակցեցին քննարկումներին: Մեր պատմությունը ցույց է տվել, որ քաղաքացիների խաղաղ ճանապարհով ներգրավվածությունը քաղաքականության մեջ կարող է իսկապես մեծ փոփոխություններ բերել: Օրինակ, այդ ճանապարհով էր, որ ՄԹ-ում կանայք ընտրելու իրավունք ստացան: Խաղաղ ցույցերի միջոցով կարելի է փոխել  քաղաքականությունը: Ես ապշած էի, թե ինչ էին մարդիկ պատմում նստացույցի վայրում հավաքվածների շրջանում տիրող տրամադրությունների մասին, այն մասին, թե որքան կանոնակարգված, խաղաղ էինք նստացույցերը, առանց ալկոհոլի օգտագործման: Ես լիահույս եմ, որ սա ճանապարհ կհարթի դրական, կառուցողական երկխոսության համար, եւ երկու կողմերն էլ կգտնեն այդ խնդրի լուծումը, որը նպաստավոր կլինի թե հասարակության, թե՛ բիզնեսի, թե՛ կառավարության համար:     

- 2013 թ.-ին ռոք-աստղ, բրիտանական հայտնի Deep Purple խմբի մեներգիչ Իէն Գիլանի մասնակցությամբ Rock Aid Armenia նախագծի շրջանակներում Գյումրիում բացվեց թիվ 6 երաժշտական դպրոցը: Որքանո՞վ եք կարեւորում նմանատիպ մարդկային շփումները (people-to-people contacts) դիվանագիտության մեջ:

- Ես շատ նախանձում եմ Ջոնաթանին, քանի որ նա Իէն Գիլանի հետ հանդիպելու հնարավորություն ունեցավ: Կարծում եմ, որ մարդկային շփումները չափազանց կարեւոր են: Անհատներն են փոփոխություն իրականացնողները: Եթե մեկը խանդավառված է, ունի նոր գաղափարներ, ավյուն, նա կարող է իրապես փոփոխություն անել աշխարհում: Ուստի շատ ճիշտ եմ համարում, երբ կառավարությունները մեծ ուշադրություն են դարձնում այդ շփումներին: Օրինակ, մենք իրականացնում են Chevening ծրագիրը, որն այս տարի 7 կրթաթոշակ է առաջարկում հայաստանցիների համար: Նախորդ տարիներին մենք հայաստանցիներին տրամադրում էինք 3 կրթաթոշակ: Ուրախ եմ, որ կարողացանք այս տարի մեծացնել մասնակիցների թիվը՝ խրախուսելով ավելի մեծ թվով մարդկանց՝ այցելելու, սովորելու Միացյալ Թագավորությունում, մեր երկիրն ավելի լավ ճանաչելու, այնտեղ օգտակար բան սովորելու եւ այդ փորձառությունը Հայաստանում կիրառելու համար: Սա ներդրում է Հայաստանի ապագայի համար: Յուրաքանչյուր մակարդակի վրա ես փորձել եմ նաեւ աջակցել բրիտանա-հայկական սփյուռքի նախագծերը, որովհետեւ այն ունի էներգիայի եւ բարի կամքի հսկայական աղբյուր: Կարծում եմ՝ դիվանագիտության մեջ անհնար է թերագնահատել մարդկային շփումները:

Քեթրին Լիչը

Լուսանկարը` Մեդիամաքս

-  Ինչպիսի՞ տպավորություններով եք հեռանում Հայաստանից: Ինչ տվեց ձեզ այս փորձառությունը եւ ի՞նչն եք ամենից շատ կարոտելու:

- Անհնար է ապրել, աշխատել Հայաստանում եւ տպավորված չլինել մարդկանց ջերմությամբ, հյուրընկալությամբ, պատմությամբ, լեռներով: Անկասկած, այս ամենն ինձ հետ կտանեմ: Եվ երբ մեկնեմ, իսկապես կարոտելու եմ այս ամենը: Զգում եմ, որ կապվել եմ համայն հայության հետ: Ուր էլ գնամ, փնտրելու եմ հայերին, եւ զգալու եմ մեծ ջերմություն եւ փոխըմբռնում հայության հետ: Կարծես թե դարձել եմ գլոբալ հայ ընտանիքի, ցանցի մի մասնիկը, որը ինձ հետ կպահեմ ամենուր:   

Քեթրին Լիչի հետ զրուցել է Եկատերինա Պողոսյանը

Լուսանկարները՝ Մարիամ Լորեցյանի