«Վիրաբուժական միջամտություն»` այսպես է կոչվում առաջին հայացքից տարօրինակ այս ստեղծագործությունը: Պատի քարերը կարելով՝ հեղինակը նպատակ է ունեցել ուշադրություն հրավիրել ու ասել, որ պատմական շենքերին հարկավոր է վիրաբուժական միջամտություն:
Լուսանկարը` Մեդիամաքս
Ստեղծագործությունը ծնվել է 1998 թվականին, Գյումրիի առաջին Բիենալեի ժամանակ, երբ մշակույթի ու արվեստի լեզվով արվեստագետները փորձում էին երկրաշարժից հետո Գյումրիին արհեստական շնչառություն տալ`օգտագործելով ժամանակակից արվեստի ճկունությունը: Նախաձեռնողների ցանկությունն էր նորովի դիտարկել ժամանակի խնդիրները, դուրս գալ հոգեւոր ու ֆիզիկական ավերակներից: Գյումրեցի քանդակագործ Ալբերտ Վարդանյանն էլ որոշեց կարկատել երկրաշարժից հետո վթարային դարձած Ալեքպոլի կառույցներից մեկը, որն առանձնանում է աչք շոյող ճարտարապետական տեսքով:
Հետերկրաշարժյան տարիների ընթացքում արվեստի լեզվով սա առաջին ահազանգն էր, որ կարելի է մեկնել այսպես. «Հարկավոր է այլ դիտակետով նայել Գյումրիի զարգացմանն ու փրկել դարերի ու ցավի փոշու տակ մնացած շենք-հուշարձանները, որոնք գտնվում էին Գյումրիի սրտում ու մինչեւ սիրտը չտրոփի, քաղաքը ոտքի չի կանգնի»:
Իսկ որտե՞ղ է Գյումրիի սիրտը
-Ուրտե՞ղ բդի էղնի. ամեն լեննագանցու սրտի ու տան մեջ, - միանգամից կպատասխանեն գյումրեցիների մեծ մասը: Բայց աշխարհագրորեն Գյումրին ունի մի մեծ սիրտ, որին 1980 թվականին տրվեց պաշտոնական մեկ այլ անուն` «Կումայրի», այն նույն անունը, որ Գյումրին ունեցել է հին ու միջին դարերում:
Ինչպես վերածնվեց Կումայրին ու ինչու դարձավ արգելոց
«1977-1978 թվականներին այլեւս հողատարածք չկար, որ պլանավորեինք Լենինականի զարգացումը ու վտանգ կար, որ պետք է քանդեինք քաղաքի հին շինությունները, փոխարենը շենքեր կառուցեինք հնգամյա պլանով»,- հիշողություններով է կիսվում Լենինականի (1976-1994թթ.) գլխավոր ճարտարապետ Սաշուր Քալաշյանը:
Լուսանկարը` Մեդիամաքս
Բայց գյումրեցի ճարտարապետը վաղուց էր նկատել ու գնահատել գյումրվա ու ալեքսանդրապոլյան ժառանգությունը: Պատմական քաղաքի մասունքները փրկելու համար ճարտարապետներով նախաձեռնում են կյանքի կոչել մի գաղափար, որը Հայաստանում առաջինն էր լինելու`ոչ թե քանդել, այլ վերականգնել չգնահատված մշակութային կառույցները:
Լուսանկարը` Սաշուր Քալաշյանի արխիվից
«Շենքերի նկարներով, նրանց պատմական ու ճարտարապետական արժեքը վկայող փաստերով պաստառներ սարքեցինք ու դիմեցինք տարբեր նախարարություններ, Գիտությունների ակադեմիա, Պատմության եւ հնագիտության ինստիտուտ: Քննարկելուց հետո բոլորը դրական կարծիք հայտնեցին, որ պետք է փրկել «Կումայրին»: 1980 թվականի ամռանը կառավարությունն էլ հաստատեց
արգելոց-թանգարանի հիմնումը: Կարեւոր էր Կարեն Դեմիրճյանի ու շիրակցի Ալեքսան Կիրակոսյանի աջակցությունը»,- հիշում է Սաշուր Քալաշյանը:
- Արդեն աչքերս սովոր է դարձել էս գեղեցկությանը, գիտենք, որ թանգարանի մեջ կապրինք: Եկեք, տունմ ցույց տամ, ինչխօր իսկական թանգարան եղնի:
Լուսանկարը` Մեդիամաքս
Գյումրեցի Մուկուչը «Կումայրի» արգելոց թանգարանի շինություններից մեկի բնակիչն է, պարծանքով ամեն հետաքրքրվողի ներկայացնում է իրենց թաղն ու տատից մնացած հիշողությունները:
- Էստեղ սաղ հարուստ գյումրեցիներն են ապրել: Էնտեղ Ծաղիկյանների տունն էր, էս կողմը հարուստ զինվորականների: Հլը էս տան դռներին նայե, կհիշե՞ս, Թորիկի մերը օր կերթա աղջիկ ուզելու, դուրս կենեն, այ հենց էդ դուռն է ըսիկ, բայց կինոյից բացի, տուն օր մտնիս ինչխօր թանգարան եղնի:
Լուսանկարը` Մեդիամաքս
1980 թվականից հետո համարյա մարդ չի ապրել էստեղ: Մեր հարեւանի տունն է, բարձր դասի զինվորականի տուն է եղել, ասում է Մուկուչն ու բացում տան դռները:
Լուսանկարը` Մեդիամաքս
Մտնելով ներս, հայտնվում ես մեկ այլ աշխարհում, որտեղ ամեն ինչ ժամանակի մեջ քարացել է` հին կամոդով, կահույքով, լուսանկարներով ու նույնիսկ ժամանակի փոշով ծածկված կանացի օծանելիքի տուփով:
«Կումայրի» արգելոց-թանգարանը ընդգրկում է նման 1200 շինություն ու զբաղեցնում է 200 հա տարածքը: Պատմական քաղաքը վերականգնելու համար 1980-ականներին 100 հոգանոց մասնագիտական խումբ էր աշխատում` ոչ միայն վերականգնվում էին շենքերը, հիշողությունները, ադաթներն ու կենցաղը փաստագրվում էին:
Հին քաղաքը վերականգնելու համար երիտասարդ մասնագետներին գործուղում էին Լենինական: Նրանցից մեկն էլ Գյումրիի ներկայիս գլխավոր ճարտարապետ Հենրիկ Գասպարյանն է.
- Տնով, տեղով ու աշխատանքով ապահովելու պայմանով եկա Գյումրի, էն ժամանակ աշխատանքը շատ էր: Նկարիչների, մտավորականների օգնությամբ մեկ-մեկ հաշվառեցինք շինությունները, 1200 կառույց անձնագրավորվեց ու սկսեցինք վերականգնել: Ֆինանսների սահմանափակում չկար, պետությունից ուզում էինք այնքան գումար, ինչքան կկարողանայինք հասցնել վերականգնել տարվա ընթացքում, բայց...:
Լուսանկարը` Մեդիամաքս
Բայցը 1988-ի երկրաշարժն էր, որը սկսեց մի նոր տարեգրություն` ավերակների վերածված Լենինականի, նորածին Գյումրիի ու վերականգնվող «Կումայրիի» համար:
Պետությունը ձեռնամուխ եղավ առաջնահերթ լուծել երկրաշարժից հետո անօթեւանների բնակարանային հարցը, Հայաստանի անկախացումից հետո «Կումայրի» արգելոցի մասնագետներին կրճատեցին, իսկ պատմական քաղաքի հուշարձան տները անվճար սեփականաշնորհվեցին` որպես սովորական տներ, այլ ոչ թե պատմական արժեք ու հուշարձաններ: Այն ժամանակ այդ «մանրուքը» շատերի աչքից էր վրիպել, ինչի հետեւանքով էլ անցնող տարիների ընթացքում երկրաշարժից առավել կառույցները վնասվեցին անճաշակ շինարարությամբ ու ավելորդ կցակառույցներով: Մեկ այլ դեմքի արտահայտություն դրոշմվեց Կումայրի արգելոցի դիմագծին` լքվածություն ու անտարբերություն:
Լուսանկարը` Մեդիամաքս
«Երբ մարդիկ ապրում էին, խնամում էին, հիմա շենքերի մեծ մասը վաճառվում է, ապակիներն է հանված, անտեր, ոնց որ որբանոց լինի: Շատ եմ ցավում, ինձ համար մասնագիտական արժեք է «Կումայրին», - ասում է Սաշուր Քալաշյանը:
Լուսանկարը` Մեդիամաքս
Այժմ «Կումայրի» արգելոց-թանգարանը ունի ընդամենը 3 աշխատող: Թեեւ իր կառուցվածքով ՊՈԱԿ է, բայց տարիների ընթացքում դարձել է քաղաքաշինության բաժնի «կույրաղիքը»:
19 տարի անց` ի գործ: Վիրաբուժական միջամտությունը սկսվել է
Հունվարին վարչապետ Կարեն Կարապետյանը այցելեց Գյումրի ու շրջեց «Կումայրի» արգելոց թանգարանի տարածքում, Շիրազի ու Ռուսթավելի փողոցներում հիացավ որոշ շենքերի ճարտարապետական տեսքով ու հայտարարեց, որ իր ընտանիքը պատրաստվում է ներդրում կատարել Գյումրիում, նպաստել պատմական միջուկի վերականգնմանն եւ այդ կերպ գրավել ու հրավիրել զբոսաշրջիկներին:
Լուսանկարը` ՀՀ կառավարության մամուլի ծառայություն
«Մշակվել է հետաքրքիր եւ տրամաբանական ներդրումային ծրագիր, որը կտա տնտեսական էֆեկտ եւ կստեղծի նոր աշխատատեղեր: Ամենակարեւորը՝ այս ծրագիրը Գյումրիում տրամադրություն փոխող ծրագիր է: Այսօր կտանք մեծ ներդրումային ծրագրի մեկնարկ, որը կունենա մուլտիպլիկացիոն էֆեկտ: Ներկա դրությամբ ես բիզնեսով զբաղվելու հնարավորություն չունեմ, խնդրելու եմ իմ ընտանիքի անդամներին, որպեսզի նրանք եւս ներդրում կատարեն: Իմ ընտանիքի համար մեծ պատիվ կլինի, որ ստեղծվելիք ներդրումային հիմնադրամում առաջին ներդրում կատարողը լինի», - ասել էր Կարեն Կարապետյանը:
Ներդրումը չուշացավ: Կարապետյանների ընտանիքը գնել է Շիրազի փողոցում գտնվող երկհարկանի շինություններից մեկը, որի նկուղային հարկում նախկինում գործում էր «Ջրահարս» ռեստորանը:
Լուսանկարը` Մեդիամաքս
«Կումայրի» արգելոց-թանգարանի տնօրեն Ստեփան Տեր-Մարգարյանը նշեց, որ այդ կառույցի ճարտարապետական տեսքը մի փոքր խաթարվել է 1926 թվականի երկրաշարժի ժամանակ, հետագայում վերանորոգել են: «Պատուհանների տեսքը պահպանվել է, հատկապես, իր ճարտարապետությամբ արժեքավոր է նկուղային հատվածը, կամարներով ու հետաքրքիր շինարարական լուծումներով:»:
Գյումրիի գլխավոր ճարտարապետն էլ փաստեց. «ԽՍՀՄ ժամանակ Բանվորական ճաշարանների միավորման գրասենյակ է դարձել: 1988 թվականի երկրաշարժից հետո անօթեւան մնացած մարդիկ եկել ու բնակվել են այստեղ, հետո լքել են շինությունը: Մի քանի տարի է` շենքը դատարկ է»:
Լուսանկարը` Մեդիամաքս
Արդեն սկսվել են շենքի մաքրման աշխատանքները: Դեռ հայտնի չէ, թե ինչ է կառուցվելու վարչապետի ընտանիքի գնած կառույցում: Կարեն Կարապետյանին հետեւել են շատերը` Շիրազի եւ Ռուսթավելի փողոցներում սկսել են տներ գնել:
«Կումայրի վերածնունդ» հիմնադրամը` հեքիաթ, թե իրականություն
Նորաստեղծ «Կումայրի վերածնունդ» հիմնադրամն ունի կառավարման նոր ձեւ, որի միջնորդությամբ պատմաճարտարապետական արժեքները վերականգնվելու են ներդրողի միջոցներով: Հուշարձան-տները գնվելու են, վերականգնվելու են, հետագայում հյուրատուն, սրճարան, ժամանցի վայր դառնալու նպատակով: Իսկ ովքեր չեն ցանկանա վաճառել տունը, կմիանան հիմնադրամին ու որպես բաժնետեր համապատասխան եկամուտ կստանան:
Փորձնական այս ծրագիրը կկիրառվի միայն Շիրազի ու Ռուսթավելի փողոցների 49 շինությունների համար: Մարտի 21-ին այս երկու փողոցներում մեկնարկել են վերականգնման աշխատանքները: «Ինժեներական ենթակառուցվածքները պետք է փոխենք, հաշվիչներ, գազի խողովակներ, հոսանքալարերը ստորգետնյա են դառնալու, փողոցները բարեկարգվելու են, որ զբոսաշրջիկը հիանա կառույցներով, ոչ թե ցեխերի միջից հազիվ անցնի ու չտեսնի պատմական շինությունները», - նշում է գլխավոր ճարտարապետն ու մտահոգվում վարչապետի սահմանած կարճ ժամկետների մասին:
Մի քանի օր առաջ Կարեն Կարապետյանը կրկին այցելել էր Գյումրի եւ ծանոթացել վերականգնման ծրագրի աշխատանքների ընթացքին:
Լուսանկարը` ՀՀ կառավարության մամուլի ծառայություն
Սաշուր Քալաշյանը ծրագրով ոգեւորված է, սակայն որոշ մտավախություններ եւս ունի.
«Վարչապետը ցանկանում է, որ տուրիզմը զարգանա: Բայց ուզում են շատ արագ անել ամեն ինչ, իսկ այս գործում արագությունը կարող է վնասել: Նախկին ժամանակներում վերականգնումը վստահված էր մասնագետներին: Հիմա կարգադրողը մասնագետները չեն, այլ փող ունեցողն է, որոնք հաճախ չգիտեն, թե ինչ են ուզում: Որքան հնարավոր է, կհետեւեմ, որ բուժելու փոխարեն, անվերադարձ չկորցնենք մեզ հասած ժառանգությունը»:
Գյումրեցի վարպետ Մուկուչը, հետեւելով վարչապետի գնած շենքի մաքրման աշխատանքներին` լիահույս է. «Գոնե արդեն գիտենք օր էս մե շենքմ փրկվավ, օր ուզենան, փող էլ օր եղնի մյուս շենքերն էլ կսարքեն ու կծաղկցնեն մեր մայլեն: Մենք էլ կողքից կօգնենք: Կիկոսը չկա, բայց ուրախացել ենք, տեսնինք իրականություն էղնի, հերթական հեքիաթը չդառնա»:
Անահիտ Հարությունյան (Գյումրի)՝ հատուկ Մեդիամաքսի համար
Լուսանկարները՝ հեղինակի
Կարծիքներ
Հարգելի այցելուներ, այստեղ դուք կարող եք տեղադրել ձեր կարծիքը տվյալ նյութի վերաբերյալ` օգտագործելուվ Facebook-ի ձեր account-ը: Խնդրում ենք լինել կոռեկտ եւ հետեւել մեր պարզ կանոներին. արգելվում է տեղադրել թեմային չվերաբերող մեկնաբանություններ, գովազդային նյութեր, վիրավորանքներ եւ հայհոյանքներ: Խմբագրությունն իրավունք է վերապահում ջնջել մեկնաբանությունները` նշված կանոնները խախտելու դեպքում: