Այս տարվա մարտին Հայաստանում տեղի է ունեցել «Արարատի ստորոտին» միջազգային մեդիա համաժողովը, որին մասնակցել է ավելի քան 150 լրագրող՝ աշխարհի 35 երկրներից:

Մեդիամաքսի խնդրանքով միջոցառման կազմակերպիչներից մեկը՝ «Լրագրողների ընկերակցություն» մեդիա կոնգրեսի խորհրդի ղեկավար, ՌԴ Լրագրողների միության քարտուղար Աշոտ Ջազոյանն ամփոփել է Հայոց ցեղասպանությանը նվիրված միջոցառումների լուսաբանումը համաշխարհային մամուլում:

Աշոտ Ջազոյանի «Սիրով Էրմիտաժ» («Эрмитаж с любовью») վավերագրական ֆիլմը վերջերս Յալթայում՝ «Միասին» («Вместе») ХVI միջազգային հեռուստա-կինոհամաժողովի շրջանակում, «Գաղափարի թարմության եւ փայլուն ռեժիսորական աշխատանքի համար» արժանացել էր ԱՊՀ մասնակից երկրների Միջխորհրդական վեհաժողովի հատուկ պարգեւին:

- Պարոն Ջազոյան, այս տարի Ձեր ղեկավարած մեդիա կոնգրեսի նախաձեռնությամբ տեղի ունեցավ «Արարատի ստորոտին» միջազգային մեդիա համաժողովը, որի հիմնական թեմաներից էր Հայոց ցեղասպանությունը: Ի՞նչ արձագանք ունեցավ այն:

- «Արարատի ստորոտին» մեդիա համաժողովը լրագրողների մասնագիտական հանդիպում էր, որի արձագանքն անմիջապես ձեւավորվեց մամուլի էջերում, հեռուստառադիոալիքներում, միջազգային լրատվական գործակալությունների կայքերում: Այս տարի Հայաստան այցելեցին 35 մոտ եւ հեռավոր երկրներից ավելի քան 150 առաջատար լրագրողներ՝ սկսած Հարավային Կորեայից մինչեւ Արգենտինա, այնպես որ կարելի է խոսել մեդիա հարթակում Հայոց ցեղասպանության ճանաչման հետ կապված ծավալուն եւ արդյունավետ ուղերձի ստեղծման մասին:

Ի դեպ, կցանկանայի հիշեցնել, որ մենք այսօր պետք է հիշենք ու նշենք այն լրագրողների, միսիոներների ու ակտիվիստների նվիրվածությունը, որոնք դիվանագետների ու պետական գործիչների հետ հավասար տարածում եին ԶԼՄ-ներում 1895-1923 թթ. հայերի դեմ կատարած սարսափելի ոճրագործության մասին տեղեկությունները: Լրագրողական համախմբվածությունն արտահայտվեց նաեւ համաժողովի օրերին, երբ Ցեղասպանության զոհերի «Ծիծեռնակաբերդ» հուշահամալիրում լրագրողները «Հիշողության եւ դատապարտման շրջան» կազմեցին հավերժական կրակի մոտ՝ միջազգային հանրությանը ցուցադրելով իրենց միասնականությունը՝ Հայոց ցեղասպանության քաղաքականության դատապարտման հարցում:

Խոսելով Հայաստան կատարած այցի հետ կապված լրագրողական մեկնաբանությունների մասին՝ ես կցանկանայի հատուկ նշել, որ դրանց բովանդակությունը մեծապես պայմանավորված էր մեդիա համաժողովի մասնակիցների առջեւ ՀՀ նախագահի ելույթով: Բացառապես փաստերի վրա հիմնված ու գնահատականների տեսակետից զուսպ նրա խոսքը, ինչպես նաեւ վստահությունը, որ Հայաստանը չունի թշնամիներ, գտավ իր արձագանքը միջազգային լրատվամիջոցներում:

Սակայն Հայաստանի մասին սկսում են ավելի հաճախ խոսել որպես միջազգային քաղաքականության օբյեկտի, այլ ոչ թե սուբյեկտի մասին: Մինչդեռ, ինձ թվում է, որ երկիրն ունի ներուժ, եւ առաջին հերթին մտավոր, իր խոսքն ասելու միջազգային դիվանագիտության ոլորտում՝ նախ վերանայելով սեփական աշխարհաքաղաքական դերը տարածաշրջանում:

Այլ կերպ ասած, այսօր մեր երկիրը չի կարող բավարարվել փակուղային մի իրավիճակով: Հայաստանը կարող է հանդես գալ սեփական նոր եւ արդյունավետ նախաձեռնություններով տարածաշրջանում, որտեղ հատվում են առաջին հերթին Ռուսաստանի, Իրանի ու Վրաստանի շահերը:

- Հաճախ նշվում է, որ Ցեղասպանության 100-րդ տարելիցը դառնալու է նոր փուլի սկիզբ: Ըստ Ձեզ՝ որո՞նք պետք են լինեն Հայաստանի հետագա գործողությունները:

- Մարդկության դեմ գործված հանցագործությունները, ինչպիսին Ցեղասպանությունն է, չունեն վաղեմության ժամկետ, հետեւաբար որեւէ տարելից, այդ թվում՝ նույնիսկ 100-ամյակը, չի կարող բեկումնային պահ լինել:

Ցեղասպանությունը պատմության շրջված, սակայն չփակված ողբերգական գլուխն է՝ եւ ոչ միայն հայ ժողովրդի համար: Այստեղ ժամանակի հասկացողությունը պարզապես բացակայում է: Կարծում եմ՝ իրեն ժամանակակից քաղաքակրթության հետ կապող ցանկացած պետության պարտականությունն է ճանաչել եւ դատապարտել ХХ դարի առաջին ցեղասպանությունը:

Բնականաբար, «Ծիծեռնակաբերդ» հուշահամալիրի մոտ ապրիլի 24-ին ես կցանկանայի տեսնել ՄԱԿ-ի բոլոր երկրների ղեկավարներին: Դա կնշանակեր, որ աշխարհը թեւակոխել է ընդհանուր բարոյական արժեքների քաղաքակրթության մի նոր փուլ: Սակայն, ցավոք, դա ամենեւին այդպես չէ: Նոր դարի առաջին 15 տարիների ընթացքում մենք դարձել ենք նոր ողբերգության, միջազգային լարվածության նոր աճի, երկակի ստանդարտների, միայն այժմեական շահերից ելնող քաղաքական քայլերի ականատես, եւ այդ ամենը հանգեցրել է Հայաստանի սահմանի մոտակայքում նոր չարիքի ստեղծմանը եւ աճին՝ ISIS անունով:

Եթե խոսենք ՀՀ քաղաքականության նոր հեռանկարների մասին, ապա, կարծում եմ, որ դա պետք է լինի Հայաստանի՝ Արեւմուտքն ու Արեւելքը իրար միացնող կամուրջի պատմական նշանակության վերականգնումը:

Հայաստանը եզրափակում է Եվրոպայի քրիստոնեական գիծը՝ միեւնույն ժամանակ լինելով ասիական առաջին դարպասը: Հենց այստեղ՝ Արարատի ստորոտին, կարող է մեկնարկել նոր Նոյի տապանի շինարարությունը՝ որպես վերածննդի ու միջքաղաքակրթական երկխոսության խորհրդանիշ: Նոր փուլը, իհարկե, կապված է էլիտաների փոփոխման, նոր քաղաքական ուժերի իշխանության գալու հետ, որոնց համար ապագան կենսական տարածության բնական թարմացումն է:

Ես նկատի ունեմ երիտասարդությունը, որը սակագների հետ կապված թեժ, էլեկտրականացված ամռան ընթացքում ցուցադրեց իր տարիքի համար ցնցող գիտակցություն ու զսպվածություն, եւ, ինչը կարեւոր է, տեղի չտվեց առանձին քաղաքական գործիչների փորձերին՝ իրենց տեղավորելու այժմեական միջազգային ու գաղափարական կուսակցական արժեքների համակարգում:

- Իսկ ինչպե՞ս կգնահատեք Հայաստանի ու Սփյուռքի համագործակցությունը Ցեղասպանության ճանաչման հարցում:

- Այդ բաժանումը ես շատ պայմանական եմ համարում: Նախ եւ առաջ`մենք մի ազգ ենք, մեկ պատմական ճակատագիր ունեցող մարդիկ, որոնք, թերեւս, ապրում են տարբեր երկրներում: Այդ բոլոր մարդկանց միավորում է մեկ Հայրենիքը՝ Հայաստանը: Դա թույլ տվեց ոչ միայն միավորել բոլոր հայերին Ցեղասպանության ճանաչման հարցում, այլեւ ընդունել Համահայկական հռչակագիրը, որն արտահայտում է հայերի դիրքորոշումը պատմական իրադարձությունների եւ մոտեցումները ապագայի հանդեպ: Եվ այստեղ, ինձ թվում է, հետագա կարեւորագույն ռազմավարական քայլը պետք է լինի Հայաստանից դուրս ապրող ազգակիցների ներգրավվումը հանրապետության ոչ միայն քաղաքական, այլ նաեւ տնտեսական կյանքում:

Այս տարի ընդունված հռչակագրին պետք է հետեւի Համահայկական տնտեսական ծրագիրը, որը կառուցված կլինի ոչ միայն անձնական նվիրաբերությունների, այլ եւփոխադարձ շահերի վրա: Եվ առաջին հերթին դա վերաբերում է ռուս-հայկական հարյուրավոր ձեռնարկությունների գործունեության արդյունավետությանը:

Արդյունաբերական լճացումը թուլացնում է երկիրը եւ խթանում է արտագաղթը: Բարգավաճող հայրենիքն անհրաժեշտ է ոչ միայն Հայաստանի բնակիչներին, այլեւ արտասահմանում, այդ թվում, իհարկե, Ռուսաստանում, բնակվող հայերին: Բայց դրա համար պետք է տնտեսությունը հիմնել մարդկանց շահերի հիման վրա եւ այդ ժամանակ հանրապետությունը կդադարի արտագաղթի վայր լինել՝ դառնալով հայության եւ հարեւան երկրների համար ձգողության կենտրոն: Եվ վերադառնալով նախորդ հարցին՝ տնտեսապես բարգավաճող պետության փաստարկները միշտ ավելի ծանրակշիռ են միջազգային հարթակում:

Լուսանկարը՝ անձնական արխիվից

- Վերջին տարիներին Թուրքիայում ավելի շատ է խոսվում Հայոց ցեղասպանության ճանաչման եւ Հայաստանի հետ հարաբերությունների կարգավորման մասին: Որքանո՞վ են, ըստ Ձեզ, անկեղծ այդ ձգտումները:

- Կարծում եմ՝ ամեն բան կախված է այդ գործողությունների պատճառներից: Եթե դա այսօրվա քաղաքական ղեկավարության խաղերն են, որը քաջություն չունի հրաժարվելու Օսմանյան կայսրության ֆաշիստական գաղափարախոսությունից, որի հետեւանքով տեղի ունեցավ Հայոց ցեղասպանությունը, ապա ես չէի վստահի այդ ամենին: Սակայն բացառված չէ, որ շատ գործողություններ առաջ են քաշվել թուրքական հանրության առաջատար հատվածի կողմից, եւ այդ դեպքում անարդարացի կլիներ կասկածամտություն դրսեւորել:

Անհրաժեշտ է վերլուծել յուրաքանչյուր առանձին փաստ եւ մշակել համարժեք պատասխան քայլեր: Ես կվստահեի Թուրքիայի ԵՄ հարցերով նախարարին. այդ խիզախ քաղաքական գործիչը ոչ միայն չվախեցավ ապրիլի 24-ին ներկա գտնվել Անկարայի հայկական եկեղեցում հիշատակման ծեսին, այլ նաեւ հետագայում հաստատել է Ցեղասպանության հետ կապված իր դիրքորոշումը մի շարք ելույթներում:

Կասկած չկա,որ թուրք հասարակությունը, որն ընտրել է ժողովրդավարական զարգացման ուղին, պետք է ճանաչի իր մեղքը 15 թվի դեպքերի համար: Ինչ վերաբերում է Հայաստանին, ապա թուրք ժողովուրդը երբեք չի եղել մեր երկրի թշնամին: Այդ պատճառով պետք է խուսափել տեղի ունեցած ողբերգությունը որպես միջկրոնական հակամարտություն գնահատելուց: Շատ հայեր փրկվեցին՝ փախչելով Լիբանան, Սիրիա եւ այլ մուսուլմանական երկրներ: Մարդկանց սպանում էին ազգային հողի վրա, Օսմանյան կայսրության, ինչպես արդեն նշեցի, ֆաշիստական քաղաքականության արդյունքում:

- Ի՞նչ հնարավորություններ կան հայ եւ թուրք հասարակությունների միջեւ երկխոսության հաստատման հարցում:

- Ի տարբերություն քաղաքական գործիչների՝ հասարակությունը սահմաններ չի փակել: Կարծում եմ՝ հայերը, ինչպես եւ թուրք հասարակության առաջադեմ հատվածը, բաց են երկխոսության համար: Ինչ վերաբեում է լրագրողներին, ապա «Արարատի ստորոտին» մեդիա համաժողովին ներկա էին 4 թուրք լրագրողներ: Վատ մեկնարկ չէ երկխոսության համար:

«Լրագրողների ընկերակցություն» միջազգային մեդիա կոնգրեսը պատրաստ է հայ եւ թուրք լրագրողների համար հանդիպում կազմակերպել: Այն կարող է տեղի ունենալ փակ սահմանի փշալարի մոտ, Հայաստանում, Թուրքիայում կամ որեւէ այլ երկրում: Մենք գիտենք մեր գործընկերների մասնակցելու պատրաստակամության մասին, մեզ ծանոթ է եւ Հայաստանի ղեկավարության դիրքորոշումը: Պակասում են միայն թուրքական կառավարության երաշխիքները առ այն, որ նման միջոցառման մասնակիցները հետագայում ճնշումների չեն ենթարկվելու:

Ինչպես արդեն նշեցի, թուրք հասարակությունը եւ թուրքական կառավարությունը հաճախ տարաձայնություններ են ունենում պատմական ու ժամանակակից իրողությունների բարոյական գնահատականների հարցում:

- Կարո՞ղ ենք արդյոք խոսել Հայոց ցեղասպանության 100-ամյակին նվիրված միջոցառումների արդյունավետության մասին:

- Կազմկոմիտեի մտածված էր աշխատում: Այստեղ աշխատեց ամեն ինչ. եւ ճիշտ ընտրված խորհրդանիշը՝ անմոռուկը, եւ կարգախոսը՝ «Հիշում եմ եւ պահանջում», ինչպես նաեւ տարեկան միջոցառումների ծրագիրը: Ինձ թվում է՝ դրական դեր ունեցավ նաեւ կազմկոմիտեի ղեկավարի պաշտոնում հայ մտավորականության երիտասարդ սերնդի ներկայացուցիչ Վիգեն Սարգսյանի նշանակումը: Սակայն ես չէի առանձնացնի 100-ամյակն այն ամենից, ինչ արվել էր նախորդ տարիներին:

Որոշ տարրեր թվում էին ինչպես հայկական պետության, այնպես էլ արտասահմանյան հայկական կենտրոնների երկարատեւ աշխատանքի տրամաբանական ավարտ: Որոշներն էլ նոր հեռանկարներ էին պարունակում: Այն, որ Հայաստանի ձայնը լսելի դարձավ ամբողջ աշխարհում, անկասկած, կարեւոր է: Սակայն ավելի կարեւոր է ինձ համար, այսպես ասած, ներքին էֆեկտը: Դա ապացույցն էր այն բանի, որ միավորվելով մեկ գաղափարի շուրջ՝ մենք՝ որպես ազգ, ձեռք ենք բերում ուժ, որն ընդունակ է ազդելու ոչ միայն Հայաստանի հետագա ճակատագրի, այլ նաեւ, ու առաջին հերթին, տարածաշրջանային քաղաքական գործընթացների վրա:

Աշոտ Ջազոյանի հետ զրուցել է Անժելա Կժդրյանը